Er is eindelijk meer aandacht voor het aanpakken van huiselijk geweld en femicide in Nederland. Ook vanuit de regering in Den Haag komen nu initiatieven. Daarmee is de strijd nog niet gewonnen, ziet vrijwel iedereen die zich hiertegen inzet. Maar hoe moeten we nu verder en wat moet er structureel veranderen, om de vrouwen in toxische relaties te beschermen?
Judith van Schoonderwoerd den Bezemer – landelijk officier van Justitie Huiselijk geweld, Kindermishandeling en Zeden voor het Openbaar Ministerie (OM). Als landelijk officier maak je beleid en bespreek je alles wat er rondom huiselijk geweld gebeurt. Zij is het landelijk aanspreekpunt en overlegt met bijvoorbeeld betrokken instanties als het OM, de politie en Veilig Thuis, maar doet zelf geen zaken meer.
Het begrip heeft erkenning nodig
Er is geen vaste definitie van ‘femicide’. Het begrip staat ook niet in de Van Dale. Daardoor wordt het woord minder snel herkend en toegepast. In nieuwsberichten waar een vrouw vermoord wordt door een (ex-)partner staat er vaak: ‘vrouw vermoord door ex’. Hierdoor lijkt het een incident. Maar de moord op vrouwen, omdat ze vrouw zijn, is een structureel probleem. Dat probleem begint altijd al met allerlei rode vlaggen vooraf. Denk aan stalken, bedreigen en bijvoorbeeld de keel dichtknijpen. Daarom moet er meer gesproken worden over het woord ‘huiselijk geweld’ in plaats van ‘femicide’, vindt Judith van Schoonderwoerd den Bezemer. Zij is landelijk officier van justitie huiselijk geweld. “Als er sprake is van femicide, is het al te laat. Er valt veel te halen in die fases daarvoor, wanneer er sprake is van ernstig controlerend geweld.” Het gaat daarbij om een machtsverschil binnen de relatie. De man wil dan vaak controle hebben op de vrouw. Hij gaat haar dingen verbieden en kan het moeilijk hebben als de vrouw niet luistert.
De officier benoemt de uitkomsten van de Britse onderzoekster Jane Monckton Smith. “Die geven een heel goed beeld van hoe die relaties standaard verlopen.” Zij beschrijft de acht fases die leiden tot femicide:
- Relatieverleden
- Te hard van stapel lopen
- Controle
- Een heftige gebeurtenis (Bijvoorbeeld een relatiebreuk)
- Escalatie
- Denken over moord
- Moordplannen
- Moord en zelfdoding
Bewustwording in de maatschappij
De bewustwording in de maatschappij moet beter, staat ook in het plan van het kabinet. Mensen moeten de rode vlaggen in hun omgeving leren herkennen. Volgens Van Schoonderwoerd den Bezemer vertellen nabestaanden vaak dat ze niet doorhadden dat er zoveel aan de hand was. “Stel, jouw zus zit in een relatie en jij mag die man niet, want je vindt hem een beetje jaloers en controlerend. Maar je hebt niet door tot in welke staat hij is en welke vragen je aan je zus zou kunnen stellen.” De omgeving realiseert zich nooit goed genoeg hoe ernstig het kan zijn. “In het plan van aanpak van het kabinet gaan ze daar werk van maken, zodat je het kan herkennen wanneer jouw zus in zo’n relatie zit.”
In de gemeente Rotterdam houdt Caroline Aafjes- van Aalst (Leefbaar Rotterdam) zich bezig met bewustwording in de maatschappij. Binnenkort komen er podcasts aan en ze zijn bezig met campagnes tegen huiselijk geweld. “We willen femicide wel hoog op de agenda houden”, aldus de politica. Dat laatste probeert PvdA/GL-Kamerlid Songül Mutluer ook in de Tweede Kamer. “Het is een kwestie van prioritering en goede afspraken maken”, aldus de volksvertegenwoordigster.
Hoe zit het met de privacyregels in Nederland?
Veel wetten zijn niet mogelijk in verband met de vele privacywetten die wij in Nederland hebben. Toch vindt Van Schoonderwoerd den Bezemer dat er meer mogelijk is dan gezegd wordt. “We hebben binnen die wet afspraken gemaakt wanneer we met elkaar mogen overleggen over zaken. Als het over veiligheid gaat, kun je met Veilig Thuis prima afspraken maken.” De officier denkt dat angst vaak regeert. “Mensen durven informatie niet te delen. Bij Veilig Thuis kunnen ze een klacht aan hun broek krijgen en dan kan ik me voorstellen dat je extra voorzichtig bent. Maar als je heel erg inzoomt op die privacyregels, dan zie je, dat als het gaat over veiligheid, je wel informatie mag delen en misschien zelfs moet delen. Als landelijk officier van justitie zet Van Schoonderwoerd den Bezemer zich in om mensen veilig genoeg te laten voelen om wel de informatie met elkaar te delen, waar dat kan.
Lastig grip op te krijgen
De aanpak van huiselijk geweld is ontzettend lastig. Mensen in de omgeving van een vrouw moeten het herkennen. Vervolgens moet er wat gedaan worden met de aangiftes en meldingen die een slachtoffer maakt. Dat gaat nog vaak fout. Slachtofferadvocaat Nelleke Stolk merkt dat het vaak misgaat in de communicatie. “Er zijn zoveel verschillende organisaties betrokken en ze moeten allemaal de neus dezelfde kant op hebben staan”, aldus Stolk. Als advocaat mist ze ook bepaalde wetten. “Er is geen aparte strafbaarstelling in de wet.”
Bij de politie gaat het vaak mis. Dat was ook te zien in de zaak van Hümeyra, waar Stolk de advocaat was van de familie. “Alle aangiftes die zij gedaan heeft werden als losse incidentjes gezien, maar die moeten allemaal in één dossier komen om het patroon te kunnen zien.” Het patroon is een woord dat vaak voorkomt als het gaat om femicide. Het patroon van huiselijk geweld en alle bijbehorende rode vlaggen vooraf, laten zien dat het kan escaleren.
Tanya Hoogwerf is de manager van het opvangcentrum Filomena in Rotterdam. “Een wet op femicide is noodzakelijk”, benadrukt Hoogwerf. Op die manier ontstaat er erkenning voor een vorm van geweld die aparte aandacht nodig heeft. Ook zij benadrukt dat huiselijk geweld nog te veel gezien wordt als incident. “Eén klap is één klap, maar als je honderd klappen hebt in een periode van drie jaar wordt die situatie natuurlijk heel anders.” Rechters in België moeten verplicht een week lang in opleiding om te leren over de aanpak van huiselijk geweld. “Dat zou voor ons ook bijzonder waardevol zijn”, vindt Hoogwerf.
Al met al is er dus nog enorm veel te winnen in de strijd tegen femicide en huiselijk geweld. De personen die met hun poten in de modder staan benadrukken allemaal dat het belangrijk is dat er media-aandacht blijft. Ook moet het op de agenda blijven staan. Ondanks dat het moeilijk is om grip te krijgen op dit probleem, moeten we door blijven gaan. Vindt ook advocaat Stolk. “Al redden we het leven van één vrouw.”
